1 Eylül 2023 Yazısı

SSCB Neden Çöktü ?

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği yani SSCB,bir dizi içsel ve dışsal nedenlerden dolayı çöktü.Ekonomik sorunlar,siyasi baskı,halkın hoşnutsuzluğu,askeri harcamaların yükü ve ulusal azınlıklar arasındaki gerilim gibi içsel faktörler,sistemin zayıflamasına neden oldu.Aynı zamanda,Afganistan Savaşı'nın mali ve siyasi maliyetleri,Soğuk Savaş'ın sona ermesi,liderlik değişiklikleri ve Mikhail Gorbaçov'un reform girişimleri gibi dışsal etmenler de çöküş sürecini hızlandırdı.Bu faktörler bir araya gelmesi ile 1991 yılında SSCB'nin resmi olarak dağılmasına neden oldu.

SSCB'nin çöküşünü etkileyen faktörler

-Ekonomik Sorunlar ve Verimsizlik 

 SSCB'nin ekonomisi merkezi planlama temelinde işliyordu. Ancak bu model verimsizliklere ve kaynakların yanlış tahsisine yol açtı.Üretim ve tüketim dengesi sağlanamadı,gereksiz ürünler üretildi ve temel ihtiyaçlar karşılanamadı.SSCB,devlet planlı bir ekonomiye sahipti.Bu,devletin üretim,tüketim ve fiyatları belirlediği anlamına geliyordu.Teoride adil ve etkin bir sistem olması amaçlanıyordu ancak pratikte arz talebe yetişemiyor,tüketim mallarında kıtlık yaşanıyor ve paranın değeri düşüyordu.Ayrıca SSCB,uzay yarışı ve silahlanma yarışı gibi maliyetli projelere de çok para harcıyordu.1980’li yılların başında petrol fiyatlarının düşmesi de SSCB’nin ekonomisini zora soktu.Gorbaçov’un perestroyka adını verdiği ekonomik reformlar ise ekonomiyi canlandırmak yerine enflasyonu arttırdı ve halkın tepkisini çekti.

-Siyasi Sorunlar

 SSCB,tek parti yönetimine dayalı bir siyasi sistem kurmuştu.Bu,Komünist Parti’nin ülkenin her alanında söz sahibi olduğu anlamına geliyordu.Ancak bu sistem zamanla demokratik olmayan, baskıcı ve yozlaşmış bir yapıya dönüştü.Gorbaçov’un glasnost adını verdiği siyasi açıklık politikası ise halkın özgürlük taleplerini arttırdı ve parti içindeki muhalefeti güçlendirdi.1991 yılında Gorbaçov’un sağlık sorunları nedeniyle iktidarı bırakacağı söylentileri üzerine bazı parti üyeleri tarafından darbe girişiminde bulunuldu ancak bu girişim başarısız oldu.Bu olaydan sonra Gorbaçov’un liderliği zayıfladı ve Rusya Federasyonu Başkanı Boris Yeltsin’in etkisi arttı.

-Reformlar

 Gorbaçov,SSCB’nin içinde bulunduğu krizi aşmak için 1985 yılında iktidara geldikten sonra perestroyka yani yeniden yapılanma ve glasnost (açıklık) adını verdiği reformları başlattı.Perestroyka,devlet planlı ekonomiyi piyasa mekanizmalarına açmayı ve üretkenliği arttırmayı amaçlıyordu.Glasnost ise siyasi sistemi demokratikleştirmeyi ve ifade özgürlüğünü genişletmeyi amaçlıyordu.Ancak bu reformlar,beklenen sonuçları vermedi.Perestroyka,enflasyonu,kıtlığı ve yolsuzluğu arttırırken,glasnost ise halkın memnuniyetsizliğini,muhalefetin gücünü ve milliyetçiliğin yükselişini ortaya çıkardı.Reformlar ayrıca parti içindeki muhafazakar kanadın tepkisini çekti ve Gorbaçov’un liderliğini zayıflattı.

-Siyasi Baskı ve İnsan Hakları İhlalleri
 SSCB,siyasi muhalifleri bastırmak ve kontrol altında tutmak için sıkı bir baskı sistemi kullanıyordu.İfade özgürlüğü ve insan hakları ihlalleri, halk arasında hoşnutsuzluğa ve protestolara yol açtı.

-Ulusal Azınlıklar ve Etnik Gerilimler
 SSCB toprakları içinde çok sayıda farklı etnik grup yaşıyordu.Kültürel farklılıklar ve ulusal kimlik talepleri,bazı bölgelerde bağımsızlık isteğini artırdı.Örneğin,Baltık devletleri ve Ukrayna gibi bölgeler bağımsızlık yolunda adımlar attı.

-Dışsal Faktörler ve Soğuk Savaş'ın Sonu
 1980'lerin sonunda Soğuk Savaş sona erdi.ABD ile yapılan silahlanma yarışı ve ekonomik rekabet,SSCB'nin kaynaklarını daha da tüketti.Aynı zamanda,Doğu Bloku ülkelerindeki demokrasi hareketleri,SSCB'nin etkisini zayıflattı.

-Afganistan Savaşı ve Maliyeti

 SSCB'nin 1979'da Afganistan'a müdahalesi uzun ve maliyetli bir savaşa dönüştü.Bu savaş hem insan gücü hem de ekonomik kaynaklar bakımından büyük bir yük getirdi.

Tüm bu faktörler,SSCB'nin çöküşüne katkıda bulundu.1991'de,Gorbaçov'un iktidardan alınmasının ardından,Rusya ve diğer bağımsız devletler arasında anlaşmazlıklar arttı.Bu durum,SSCB'nin dağılma sürecini hızlandırdı ve sonunda ülke resmen feshedildi.

1991 Ağustos Darbesi

Sovyetler Birliği'nde 1991 Darbesi,18-21 Ağustos 1991 tarihleri arasında gerçekleşen ve komünist güçlerin ülkenin yönetimini ele geçirmeye çalıştığı bir olaydır.Bu darbe girişimi,Sovyetler Birliği'nin çöküş sürecinin bir parçası olarak değerlendirilir.Darbe girişimi,genellikle "Ağustos Darbesi" veya "Ağustos Darbesi Teşebbüsü" olarak anılmaktadır.Darbe girişiminin arkasında,Sovyetler Birliği Komünist Partisi'nin muhafazakâr kanadı ve bazı yüksek rütbeli askeri yetkililer yer alıyordu.Bu grup,Mikhail Gorbaçov'un reformlarına karşı çıkıyor ve SSCB'nin merkezi yönetimini daha sıkı bir şekilde kontrol etmek istiyordu.Darbe girişimi,Gorbaçov'un Kırım'da tatil yaparken gerçekleşti.Darbeciler,Gorbachev'u görevden alarak yerine Devlet Acil Durum Komitesi'ni kurduklarını açıkladılar.Ancak darbe girişimi,özellikle Moskova'da ve diğer büyük şehirlerde halkın ve diğer siyasi liderlerin kararlı direnişiyle karşılaştı.Bu direnişin bir sonucu olarak darbe girişimi başarısız oldu.Darbe girişimi sırasında halkın,siyasi liderlerin ve medyanın direnişi sayesinde,darbecilerin kontrolü ele geçirmesi engellendi.Bu olay,halkın demokratik haklarına ve reformlara olan desteğini gösterdi.Gorbaçov,darbecileri kınamış ve destekçilerini mobilize ederek darbenin başarısızlıkla sonuçlanmasını sağlamıştır.Darbe girişimi,Sovyetler Birliği'nin çöküşünü hızlandırdı.Gorbaçov'un otoritesinin zayıflaması,devletin merkezi otoritesinin sarsılması ve cumhuriyetler arasında bağımsızlık hareketlerinin güçlenmesi gibi etkiler,Sovyetler Birliği'nin dağılma sürecine ivme kazandırdı.Darbe girişimi sonrasında Gorbaçov'un otoritesi tamamen sarsıldı ve Yeltsin gibi reformist liderler daha da güçlendi.Sonuç olarak,1991 Sovyet Darbesi,SSCB'nin çöküş sürecinin bir dönüm noktasıydı.Darbe girişimi başarısızlıkla sonuçlandı,ancak bu olay,komünist rejimin sonunu hızlandırdı ve bağımsızlık talepleri güçlendi.

Dağılma

SSCB,15 farklı cumhuriyetten oluşuyordu.Bu cumhuriyetler arasında farklı etnik,kültürel ve dini gruplar vardı.Ancak SSCB,bu grupların haklarını tanımak yerine Rus milliyetçiliğini dayatmaya çalıştı.Bu da cumhuriyetlerdeki milliyetçilik duygularını körükledi ve bağımsızlık isteklerini arttırdı.1988 yılında Estonya,egemenliğini ilan eden ilk Sovyet cumhuriyeti oldu.1990 yılında Litvanya,SSCB’den resmen ayrılan ilk cumhuriyet oldu.1991 yılında ise Rusya,Ukrayna ve Belarus’un da aralarında bulunduğu 11 cumhuriyet daha bağımsızlıklarını ilan ettiler.Böylece SSCB fiilen dağılmış oldu.

Sonuçları 

Sovyetler Birliği'nin çökmesi,1991 yılında gerçekleşen olaylar dizisinin sonucunda dünya çapında geniş kapsamlı sonuçlara yol açtı.Bu olayların etkileri,siyasi,ekonomik,güvenlik ve kültürel alanlarda derinlemesine hissedildi.Birincil olarak,SSCB'nin dağılması 15 bağımsız devletin ortaya çıkmasına neden oldu.Bu yeni devletler arasında Rusya, Ukrayna, Belarus,Kazakistan ve Baltık ülkeleri yer alıyordu.Bağımsızlıklarını ilan eden bu ülkeler ulusal kimliklerini vurgulayarak,tarihleri ve kültürleri üzerinde daha fazla hakimiyet sağladılar.Sovyetler Birliği'nin çöküşü,jeopolitik dengeyi de büyük ölçüde etkiledi.Soğuk Savaş'ın sona ermesi,Doğu Bloku'nun dağılması ve eski Sovyet cumhuriyetlerinin bağımsızlık ilanı,uluslararası siyasi sahneyi dönüştürdü.NATO'nun genişlemesi,Avrupa'da yeni güvenlik dinamiklerini doğurdu.Bunun yanı sıra,nükleer silahların kontrolü ve yayılmasının önemi arttı.Eski Sovyet nükleer silah stokları,uluslararası güvenlik konusunda ciddi bir endişe kaynağı oldu ve uluslararası anlaşmalarla bu silahların denetimi sağlandı.Ekonomik açıdan,SSCB'nin çöküşü büyük ekonomik zorlukları beraberinde getirdi.Merkezi planlı ekonominin çökmesi,birçok bölgede ekonomik sıkıntıları tetikledi.Birçok eski Sovyet cumhuriyeti,serbest piyasa ekonomisine geçiş sürecini deneyimledi.Ancak bu süreç,işsizlik, yoksulluk ve ekonomik belirsizlik gibi sorunları da beraberinde getirdi.Siyasi açıdan,çöküş demokratikleşme çabalarını ve siyasi değişimleri hızlandırdı.Birçok eski Sovyet cumhuriyeti,demokratik kurumları inşa etmeye çalıştı.Ancak bu geçiş süreçleri sıkıntılıydı ve siyasi istikrarsızlıkları da içeriyordu.Siyasi partilerin ve medyanın serbestleşmesi,yeni demokratik normların ve kültürün oluşmasını hızlandırdı.Kültürel açıdan,Sovyetler Birliği'nin çöküşü, kültürel ifadelerde ve sanatta büyük değişimlere neden oldu.Yeni fikirler,görüşler ve sanatsal ifadeler Sovyet dönemine ait sınırlamalardan özgürce çıkabildi.Bu durum,kültürel çeşitliliğin ve yaratıcılığın önünü açtı.Sonuç olarak,Sovyetler Birliği'nin çöküşü, siyasi, ekonomik, güvenlik ve kültürel alanlarda derin ve geniş kapsamlı sonuçlar doğurdu. Bu sonuçlar hala günümüz uluslararası ilişkilerinin ve dünya düzeninin temel taşlarından birini oluşturuyor.

---KAYNAKÇA---

Wikipedia

Uluslararası Politika Akademisi (UPA)

Derin Rusya-Mustafa Güldağı

Tarihi Olaylar

TASAM

Euronews

Evrim Ağacı

Derin Düşünce

CNN

BBC

Britannica

Atlantic Council

France 24

New York Times

Foreign Policy

Hudson İnstitute

DW

Bloomberg

USA Today