21 Ocak 2022 Yazısı

Jül Sezar’ın yalnızca Galya savaşları sırasında yüz binlerce insanı katlettiği, bir o kadarını da köleleştirdiği dile getirilir.Buna karşın bu ölümlerden hiçbiri kitlelerde onun maruz kaldığı suikast sonucunda Sen de mi Brütüs ? demesi ile can vermesi gibi hüzün yaratmaz.Adam Smith’in geliştirdiği ahlak yani daha doğrusu psikoloji kuramına göre bunun nedeni, bireylerin empati potansiyellerinin her zaman daha zengin,güçlü ya da ne olursa olsun daha da ünlü kişilere doğru yönelmesidir. O kadar ki Adam Smith, 18. yüzyıl gibi erken olan bir zamanda insanlardaki zengin ve ünlü olma isteği hırsının ardında,daha rahat bir hayat sürmesinden çok daha fazla insanın empatisini çekmenin belirleyici olduğunu ifade etmiştir. Smith’in güncel yararlanımından ayrı olarak sempati şeklinde belirtildiği bu duygu, Newton fiziğinde büyük cisimlerin küçük olanları çekmesi ve etrafında döndürmesine benzer biçimde, ünü olan insanların sıradan kimseleri cezbedip ardında koşturmasını tanımlar.Ancak buradaki amaç onları yönetmek değil, bu ünlü insanın sevinç, keder, acı ya da kıvanç gibi duygularını daha fazla sayıda kimseye yayma yani bir şekilde onu paylaştırma arzusudur. Annesi ve teyzesi ile yaşam süren, üniversitede ders sırasında sınıftan çıkıp koridorda kaybolan,akşam yemeğini bir bardak su ve kesme şeker ile yiyebilen Adam Smith’in, bu hırs dolu, ilgi düşkünü olan insan tiplerinden hazzetmediğini anlamak için ahlak ile ilgili yazdığı birkaç sayfayı okumak yeterli olacaktır.Onun iktisat kuramı,sonradan hırsız baronlar denilen iştahlı olan girişimcileri övüp yüceltmeyi değil,bu insanların sahip oldukları enerji ve birikimi,bir tür Stoacı hatta Taocu bilgelik ile geniş olan insan topluluklarının yararlanacağı şekilde seferber etmek amacı ile kuruludur.Ama o bunu hayli sivrilmiş duyargalara sahip olan sermayedarları doğrudan irkiltmek yerine, Stoacıların doğayla uyum veya Lao Tzu’nun yapmadan yapma doktrindekilerin gibi  dolaylılık ile çalıştırmak şeklinde çözmüştür.Tabii onun hipotezlerinin ne ölçüde hayata geçtiği ya da ne kadar başarılı olduğu ayrı bir şekilde tartışılır fakat gerçek manada usta düzeyinde olan bir filozof ve duyarlı bir insan olan Adam Smith’i gözünü para hırsı bürümüş bir Varyemez Amca gibi düşünmek büyük bir haksızlıktır.