19 Mart 2022 Yazısı

Öğrenilmiş Çaresizlik (Kazanılmış Başarısızlık)

Diğer bir ismi ile Kazanılmış Başarısızlık Sendromu organizmanın göstermiş olduğu tepkilerin sonuca ulaşmaması halinde,sonucu değiştiremeyeceğine karşı meydana gelen inanç ile gelebilen ruh hali durumudur.Başarısızlığı kabulleniş öylesine güçlü bir psikolojik etkendir ki bazı zamanlarda başarısızlığın önündeki bütün engeller kalksa da birey başarısız olacağına inanması sebebi ile engelin kalkmış bir biçimde olduğunun farkına varamaz.Öğrenilmiş çaresizlik kendini meydana getirebilen kehanet gibi tecrübe edinen bireyin kaderi olabilir.Üstelik öğrenilmiş çaresizlik girdabına sürüklenmiş bireyin tek olan engeli belirli konuda başarısız olmak ile de sınırlı kalmaz.Bu durum, ruh sağlığını ve kişişel gelişimi de olumsuz bir şekilde etkiler.Öğrenilmiş çaresizlik diğer durumlarda hemen herkeste görülen bir durumdur.Geçmişteki tecrübelere dayanarak içinde bulunmuş oldukları durumdan olumsuz bir netice alacağını kabullenme durumudur.Geçmiş deneyimlerinde devamlı olarak olumsuz bir dönüt almış bireylerde buna bağlı olarak gelişmiş kökten olabilen  kabulleniş durumu olarak da belirtilebilir.Öğrenilmiş çaresizliğin 2  temel olan göstergesi vardır.Birey belirli olan bir olay türünün devamlı olarak olumsuz olan bir neticeye varacağına inanmaktadır.Bu olumsuzluğu değiştirmek amacı ile yapabileceği hiçbir şey olmadığına emindir.Öğrenilmiş çaresizliğin gelişmesi amacı ile çaresizliği bireyin kendisinin tecrübe edinmesi de gerekmez.Tekrarlayan olumsuz tecrübeleri yaşayan bir kişiyi izlemek bu fikir durumunun gelişmesi için yeterli olabilir.Öğrenilmiş çaresizlik ile ilgili örneklerde bulunacak olursak insanlardan örnek verdiğimiz gibi hayvanlardan da örnekler verebiliriz.İlk önce hayvanlarla ilgili olan örneklerden bahsedeyim.Hayvanlarla ilgili  örnekler deneylere dayanmaktadır. Konu ile ilgili ilginç ve net sonuçlar veren deney şu şekildedir; Köpeklerin denek olarak kullanıldığı deneyde araştırmacılar, köpekleri iki çeşit kafese yerleştirirler.Bu kafeslerin zeminine yerleştirilmiş olan düzenek ile köpeklere elektrik verilebilmektedir.Yalnızca kafesler arasında bir tane fark vardır.Kafeslerin birinde köpeklerin bir düğmeye basması ile elektrik şokunu durdurabilirler.Diğer bir kafeste ise durdurma düğmesi yer almamaktdır.Köpeklere belirli olan  aralıklar ile elektrik şoku verilir.Bir süre sonra elektrik şokunu durdurabilen düğmenin olduğu kafeste bulunan köpekler, düğmeye basmalarının zorunlu olduğu öğrenirler ve şok verildiği sırada düğmeye basarak çekmiş oldukları acıyı durdururlar.Yalnızca diğer kafeste bulunan köpekler, bir durdurma düğmeleri olmadığından yalnızca çaresizlik deneyimi yaşarlar.Bir süre sonra tüm köpekler farklı olan bir kafeste toplanır,bu kafes içinde şok durdurma düğmesi yok yalnızca kafeste bulunan çitleri köpeklerin kaçabilecekleri kadar alçaktır.Elektrik şoku verildiği zaman düğmeli kafesten gelen köpekler, çitten atlayarak kafesten kurtulurken düğmesiz kafesten gelenler kafeste kalarak,elektrik şokuna uğramaya devam eder.Birinci kafeste bulunan köpekler elektrik şokunu durdurabileceklerini ve bunu yapabilme amacı için bir yöntem aramalarının gerekli olduğunu öğrenmişlerdir.İkinci kafeste bulunan köpekler ise yalnızca çaresizliği deneyimlemişlerdir.Bu köpekler elektrik şokunu durdurma amacı ile hiçbir girişimde bulunmamışlar, pasif bir biçimde acı verici olan şokun son vermesini  beklemişlerdir.Genel olarak bu deney; bireyin bir alanda olumsuz neticelerden kaçamayacağıyla ilgili tecrübenin nasıl farklı olumsuz olan durumlardan kaçamayacağına inanmasına neden olduğunu göstermiştir.Çaresizliği öğrenmiş olan köpekler, farklı bir ortama yerleştirildiklerinde de şoktan kaçamayacaklarına inanmayı sürdürmüş tamamı ile özgür ve öteki kafesten gelen köpekler ile eşit koşullarda tabi oldukları durumdan acıdan kaçmaya teşebbüs bile etmemişlerdir.Öğrenilmiş çaresizlikle ilgili hayvan deneylerinde son derece acımasız bir metodoloji kullanmıştır.Yalnızca bu deneyleri gizlemek,deneylerin yapıldıklarını inkar etmek olacağından yazımda bu deneye yer verilmiştir.Öğrenilmiş Çaresizlik ile ilgili bir de insanlarla ilgili olan örneklere bakalım.Öğrenilmiş çaresizliğin insanları doğal ortamlarında nasıl ve ne şekilde etkileyebileceği ile ilgili çok sayıda örnek vardır.Uzun süre hastanede yatmakta olan hastaların ailelerinde öğrenilmiş çaresizlik belirtileri sıklık ile gözlemlenir.Sevdikleri kişinin iyileşmesini sağlamasına dair ellerinden bir şey gelmediğini uzun zaman tecrübe edinmek öğrenilmiş çaresizliğin gelişimine ve yerleşmesine neden olabilir.Öğrenme güçlüğü sorunu olan öğrencilerin hemen hemen birçoğunda öğrenilmiş çaresizlik gözlemlenir.Öğrenme güçlüğüne,öğrenilmiş çaresizliğin eklenmesi öğrenmeyi ve akademik olan başarıyı daha da zorlaştırır ve bu ikisi birbirini pekiştirir.Artrit,lupus,multipl skleroz vb. gibi kronik hastalıklar ile mücadele eden bireylerde yani sağlık durumlarını kendi gayretleriyle iyileştirme imkanına sahip olmadıklarını gösteren uzun deneyimlerin neticesinde öğrenilmiş çaresizliğin gelişmesi mümkündür.Tüm bu örnekler olumlu neticeye ulaşma gayretlerinin etkin olmadığı ve devamlı olarak olumsuz sonuçların deneyimlenmesinin öğrenilmiş çaresizliğe neden olduğunu göstermektedir.

--KAYNAKÇA--

Wikipedia

Cemkaya

Medium

Mobbing

Blogteb

Evrim Ağacı

Altirenk

Matematiksel