2 Şubat 2024 Yazısı

Polonya-Rusya ilişkileri Orta Çağ'dan beri sınır bölgelerinin kontrolü üzerindeki mücadeleler ile şekillenmiştir.Tarihsel olarak,her iki ülke arasında çeşitli savaşlar yaşanmış; Polonya bir dönem Moskova'yı işgal etmiş, ancak Rusya 19. ve 20. yüzyılda Polonya'nın çoğunu kontrol etmiştir. 1989-1993 arasındaki komünizmin çöküşü, ilişkilere yeni bir aşama getirmiş, ancak sonraki yıllarda zaman zaman iyileşme ve bozulma gözlenmiştir.2013 yılındaki bir anket,Polonyalıların genelde Rusya'nın etkisini olumsuz değerlendirdiğini göstermiştir.Özellikle Kırım'ın ilhakı ve Kaliningrad Oblastı'nın kontrolü, Polonyalıların gelecekteki çatışmalardan endişe duymasına neden olmuştur.

Tarihi

Rusya ve Polonya arasındaki detaylı tarih, birçok önemli olay ve dönem içerir:

-Orta Çağ ve Rönesans Dönemi (10-16. Yüzyıllar)

Bu dönemde,Polonya Krallığı,Kiev Knezliği ve Moskova Knezliği arasında sınırların belirsizliği nedeniyle çatışmalar yaşandı.Polonya,genişleme politikası izleyerek Rusya'nın kuzeybatısına doğru genişledi.

-Rusya-Polonya Savaşları (17. Yüzyıl)

17. yüzyıl, tarihsel olarak önemli çatışmaların yaşandığı bir dönemdir.Rusya-Polonya Savaşı (1654-1667),Ukrayna'nın bağımsızlık mücadelesini de içeriyordu.Bu savaşlar,Rusya'nın genişlemesi ve sınırların belirlenmesi açısından kritikti.

-Bölünmüş Polonya ve Napolyon Dönemi (18-19. Yüzyıllar)

18.yüzyılın sonlarında zayıflayan Polonya Krallığı,1772,1793 ve 1795 yıllarında Rusya,Prusya ve Habsburg Monarşisi tarafından üç aşamada bölündü ve varlığı sona erdi.Napolyon Dönemi'nde Varşova Dükalığı ile kısa bir canlanma yaşansa da,Waterloo Muharebesi'nden sonra Polonya'nın durumu belirsizliğe gömüldü.Viyana Kongresi ile Varşova Krallığı olarak Rus İmparatorluğu'na bağlanan Polonya,kısa ömürlü bağımsızlık yaşadı ve Birinci Dünya Savaşından sonra 1918 yılında tam bağımsızlığını yeniden kazandı.

-Birinci Dünya Savaşı (1914-1918)

Birinci Dünya Savaşı döneminde,Polonya-Rusya ilişkileri çeşitli aşamalardan geçti.Rus işgali sırasında Polonya toprakları,Rusya'nın kontrolü altında direniş faaliyetleri ile geçti.1917 Rus Devriminden sonra bağımsızlık hareketleri güç kazandı ve Brest-Litovsk Antlaşması ile Polonya'nın doğu sınırları belirlendi.Birinci Dünya Savaşı'nın sona ermesi ve Versailles Antlaşması ile Polonya,1918 yılında bağımsızlığını ilan etti.Ancak,doğu sınırları konusundaki anlaşmazlıklar,Sovyet-Rusya ile gelecekteki gerginliklere zemin hazırladı,bu durum Polonya'nın bağımsızlık mücadelesinin temelini attı.

-II. Dünya Savaşı (1939-1945)

İkinci Dünya Savaşı döneminde Rusya-Polonya ilişkileri,Molotov-Ribbentrop Paktı'nın etkisiyle Sovyet işgali ve buna bağlı olarak zorlu bir sürece işaret etti.SSCB,doğu Polonya'yı işgal ederken,Polonya toplumu sürgünler,tutuklamalar ve baskılara maruz kaldı.Barbarossa Harekâtı'nın başlaması ile SSCB ve Polonya,ortak bir düşmana karşı birleşti,ancak savaş sonrasında Sovyet etkisi altındaki Polonya'da siyasi gerilimler devam etti.Soğuk Savaş döneminde ilişkiler gergin kaldı.

-Soğuk Savaş (1945-1991)

Soğuk Savaş döneminde,SSCB'nin Polonya üzerindeki etkisi,Polonya'nın komünist hükümete sahip olmasına ve siyasi baskılara neden oldu.1989 yılında gerçekleşen demokratik değişimler ve SSCB'nin çöküşü ile beraber,Polonya bağımsızlığını tam anlamı ile kazandı.Bu süreç,Rusya-Polonya ilişkilerinde önemli bir dönemeç oldu ve daha dengeli bir ilişki kurma çabalarına yol açtı.Ancak tarihi anılar ve bölgesel güvenlik meseleleri nedeni ile ilişkiler zaman zaman gerginleşti.Günümüzde her iki ülke,diplomatik ve ekonomik bağlarını sürdürmekte,ancak tarihsel faktörlerin etkisi de sürmektedir.

-Komünizmin Çöküşü ve Sonrası (1989 sonrası)

Komünizmin çöküşü ve sonrasındaki dönem,1989 yılı itibari ile Rusya-Polonya ilişkilerinde önemli değişimlere neden oldu.Sovyet etkisinin azalması ve Polonya'nın demokratik reformlarla bağımsızlığını pekiştirmesi,ilişkilerde yeni bir dinamik yarattı. Bu dönemde,diplomatik ve ekonomik bağlar kuruldu,ancak tarihî anılar,Sovyet dönemi baskıları ve siyasi farklılıklar nedeniyle ilişkiler zaman zaman gerginleşti.Polonya'nın NATO ve Avrupa Birliğine katılımı,bölgesel güvenlik ve işbirliği dinamiklerini etkiledi.

-Günümüz 

2000 yılından sonra Rusya-Polonya ilişkileri iniş çıkışlarla dolu bir seyir izledi.2004 yılında Polonya'nın NATO ve AB'ye katılması iki ülke arasındaki ilişkileri gerginleştirdi.2008 Gürcistan Savaşı ve 2014 Ukrayna Krizi bu gerginliği daha da tırmandırdı.2022 yılında Rusya'nın Ukrayna'yı işgali ise iki ülke arasındaki ilişkileri kopma noktasına getirdi.Polonya,Ukrayna'ya insani ve askeri yardım sağlayarak Rusya'nın işgaline karşı en sert tepkiyi gösteren ülkelerden biri oldu.Günümüzde Rusya-Polonya ilişkileri gergin ve düşmanca bir şekilde sürüyor.Siyasi ve diplomatik ilişkiler asgari düzeyde seyrediyor.Gelecekte iki ülke arasındaki ilişkilerin nasıl gelişeceği belirsizliğini korumaktadır.

Siyasi Yapı

Rusya ve Polonya ilişkilerinin siyasi yapısı karmaşık ve zaman içinde değişen bir dinamik sergilemiştir.İki ülke arasındaki ilişkiler,tarihî,kültürel ve siyasi faktörlerin etkisi altında şekillenmiştir.İşte bu ilişkilerin temelini oluşturan bazı önemli unsurlar;

-Tarihi Anılar ve Geçmiş Sorunlar

Rusya ve Polonya arasındaki tarihî olaylar, özellikle bölünmeler,savaşlar ve Sovyet dönemi baskıları,ilişkilerin siyasi yapısını etkileyen önemli faktörlerdir.Bu tarihî anılar,diplomatik görüşmelerde ve siyasi kararların alınmasında etkili olabilir.

-Güvenlik ve Bölgesel Dinamikler

Rusya ve Polonya'nın bölgesel güvenlik konularında farklı perspektiflere sahip olmaları,ilişkileri etkileyen bir diğer faktördür.NATO ve Avrupa Birliğine üyelik,bölgesel güvenlik politikalarının da önemli bir parçasıdır.

-Enerji ve Ekonomi

Enerji kaynakları,özellikle doğal gaz ticareti,Rusya ve Polonya arasındaki ekonomik bağımlılığı gösteren önemli bir unsurdur.Bu alan,siyasi müzakerelerde de etkili olabilir.

-Siyasi Liderlik ve İdeolojik Faktörler 

Her iki ülkedeki siyasi liderlerin tutumları, ideolojik farklılıklar ve ulusal çıkarlar,ilişkilerin siyasi yapısını etkiler.Siyasi liderlik değişiklikleri,ilişkilerde yeni bir yöne işaret edebilir.

-Uluslararası Platformlardaki İşbirliği

Rusya ve Polonya, uluslararası platformlarda çeşitli konularda işbirliği yapmaktadır. Örneğin, Birleşmiş Milletler veya Avrupa Konseyi gibi platformlarda işbirliği yapma çabaları, siyasi ilişkileri etkileyebilir.

Bu faktörler bir araya geldiğinde,Rusya ve Polonya arasındaki siyasi yapı karmaşık ve dinamiktir.Her iki ülkenin siyasi liderlikleri ve ulusal politikaları,ilişkilerin seyrini belirlemede önemli bir rol oynar,ancak tarihî geçmiş ve bölgesel dinamikler de bu ilişkilerin karmaşıklığını oluşturur.

Polonya-Rusya Gaz Anlaşmazlıkları

Tarihsel olarak baktığımızda SSCB döneminde Polonya,doğalgaz ihtiyacının büyük kısmını Rusya'dan karşıladı.1993 yılında imzalanan uzun vadeli bir anlaşma ile Polonya,Rusya'dan yılda 10 milyar metreküp gaz alma taahhüdünde bulundu.2000'li yıllarda Polonya,Rusya'ya olan gaz bağımlılığını azaltmak için alternatif kaynaklara yönelmeye başladı.Polonya,Rus gazının fiyatının Avrupa pazarındaki diğer gaz fiyatlarından çok daha yüksek olduğunu savunmaya başladı.Polonya anlaşmayı ihlal ettiğinden,Rusya kendisine tazminat ödemesi gerektiğini öne sürdü.2022 yılında Rusya'nın Polonya'ya gaz sevkiyatını durdurması iki ülke arasındaki gerginliği daha da tırmandırmıştır.Polonya,Katar ve Norveç gibi ülkelerden LNG ithal ederek açığı kapatmak istemektedir.Polonya'nın ilk LNG terminali olan Świnoujście LNG Terminali 2015 yılında hizmete girdi.İkinci terminal olan Gdańsk LNG Terminali ise 2021 yılında hizmete girdi.Polonya 2022 yılında 7,4 milyar metreküp LNG ithal etti.2023 yılında Polonya,Rusya'dan gaz alımını tamamen durdurduğunu açıkladı.

Polonya’da Rus İstihbarat ve Nüfuz Operasyonları

Polonya’da Rus İstihbarat ve Nüfuz Operasyonları,Polonya’nın Rusya ile tarihsel ve siyasi çekişmesinin bir yansımasıdır.Polonya,Rusya’nın ülkesindeki enerji,ekonomi,medya,sivil toplum ve siyaset alanlarında etkisini azaltmaya çalışmaktadır.Polonya,Rusya’nın Ukrayna’ya müdahalesini ve Kırım’ı ilhak etmesini şiddetle eleştirmiş ve NATO ve AB ile işbirliğini güçlendirmiştir.Polonya,2023 yılında parlamentoda kabul edilen ve Rusya’nın 2007-2022 yılları arasında Polonya’ya müdahale ettiği iddialarını araştıracak bir uzmanlar komitesi oluşturulmasını öngören tartışmalı yasa çıkarmıştır.Bu yasa,Polonya’nın demokrasisi üzerinde olumsuz etkileri olabileceği ve siyasi muhalefeti hedef alabileceği gerekçesiyle ABD ve AB tarafından eleştirilmiştir.

---KAYNAKÇA---

Uluslararası Politika Akademisi

Wikipedia

ANKASAM

SETAV

Euronews

Türkiye Bilimler Akademisi

Kırım Haber Ajansı

CNN

BBC

Onedio

Britannica

Wilson Center

Politico

DW

Quora

Science Direct

Balkan Insight

Carnegie Europe

Financial Times

Wikiwand

Riddle Russia

The Telegraph