21 Ağustos 2022 Yazısı

İNSANAT BAHÇELERİ

Kısaca etnolojik sergiler ve insan hayvanat bahçeleri isimleri ile anılan insanat bahçeleri,genellik ile yanlış bir biçimde medeniyetin henüz etki etmediği veya ilkel olarak nitelendirilmiş olan insanların halka açık olan sergileriydi.19-20. yüzyıllarda oldukça da popülerdi.Bu yazımda size insanat bahçelerinden bahsedeceğim.

 Eski zamanlarda kralların ve burjuva kesiminin hayvan koleksiyonlarını oluşturmak amacı ile ortaya çıkan hayvanat bahçeleri, insanların ilgisini çekmiştir. Genellikle yabani hayvanları sergilemek amacı ile düzenlenmiş olan hayvanat bahçelerinin esas amacı,insanlara bilmedikleri hayvanları göstermek ve aynı zamanda farklı hayvan türlerini doğadakine en yakın şekilde yetiştirmekti.Yalnız hayat şartlarının olumsuzluğu ve özgürlüğüne engel olmuş bir biçimde hayatlarına devam etmeleri, birçok kesimde ki insanı rahatsız etmekteydi.Bu neden ile hayvanat bahçeleri günümüzde,özellik ile çocuklara eğitim verebilen ve doğa sevgisi işleyen bir yer olmak ile beraber toplumun birçok kesimindeki insanların vicdanını rahatsız edebilen bir hapishane olarak görülmekte ve sorgulanmaktadır.Bugün hayvanlara yapılan bu zulüm-şiddet sorgulanırken, yakın geçmiş zamanlarda medeniyetin beşiği olarak adlanırılan Avrupa'da, Afrikalılar da en başta olmakla beraber Uzak Doğulular, Eskimolar yani batılı olmayan birçok etnik gruptan olan insanlar,zor kullanılarak kafeslere ve bahçelere kapatılıp,insan değillerde daha çok hayvanlarmış gibi ziyarete açılıyordu.Günümüzde bize insan hakları ve medeniyet dersi verdiğini zannneden Avrupa'nın, en utanç verici sırları arasından biri olan "Human Zoo" yani türkçe tabiri ile İnsan Hayvanat Bahçesi yada İnsanat Bahçeleri olarak adlandırabileceğimiz bu insanlık dışı  olan faaliyetler çok da geçmiş bir tarih değil, henüz 58 yıl önce Avrupa'nın merkezinde sergilenmekteydi.Bu sergilerin düzenlenmesinin amacı, bir taraftan halkı eğlendirmek, diğer taraftan da beyaz adam ile karşılaştırıldığında diğer toplulukların ne kadar ilkel bir düzeyde kaldıklarını kendi toplumlarına göstermekti.Paris,Hamburg, Antwerp,Londra, Milan,Barcelona vb. gibi Avrupa'nın önemli olan kentlerinde yer alan bu yerler medeni olarak bildikleri Avrupa halkından büyük ilgi görmüşlerdi.Bu tip karanlık geçmişlerini gizleme konularındaki başarılı olan Avrupalıların unutturmaya çalıştığı insan hayvanat bahçeleri ilk 1874 senesinde Avrupa'nın en önemli hayvanat bahçesi sahipleri arasından biri olan aynı zamanda vahşi hayvan tüccarı olan Carl Hagenbeck tarafından kurulur.Bahçesinde bulunan egzotik olan hayvanların arasına insanları da ekleme kararı veren Carl Hagenbeck, Afrika'dan yakalayıp getirmiş olduğu yerlileri de sergilemeye başlar.Böylelikle insan hayvanat bahçelerinin de temeli atılmış olur.İnsan hayvanat bahçeleri Avrupa'da popüler bir duruma geldi.Ardından ABD de kervana katılır.Bu bahçeler ve bu işi yapan tüccarlar kısa zamanda o kadar yüksek bir kazanç elde etmeye başlarlar ki, gezici olan hayvanat bahçeleri bile tesis edilmeye başlanır ve Avrupa'da yayılır. Hayvanat bahçelerinde sergilemek amacı ile binlerce insan; Afrika'dan,Uzak Doğu'dan ve diğer sömürge olan bölgelerden gemiler vasıtası ile taşınıyor,nadir hayvanlarmış gibi seçiliyorlar ve kafeslere konuyorlardı.Yapmış oldukları tanıtımlarda vahşi-ilkel insanlar veya  insanoğluna en yakın varlık şekinde isimlendiriyorlardı.1889 senesinde düzenlenen Paris Dünya Fuarında yaklaşık olarak 28 milyon insan,farklı ırklarda olan 400 kişinin hayvanmış gibi gösterilen sergiyi ziyaret etti.1906-1922 yılları arasında Marsilya; 1900,1907 ve 1931 senelerinde yeniden Paris'te milyonlarca insan, kafeslerde çıplak ya da yarı çıplak olarak sergilenen farklı ırklarda olan insanları görmek amacı ile insan hayvanat bahçelerini doldurdu.ABD'de ise 1896 yılında Ohio eyaletinin Cincinnati kentinde yeralan Cincinnati Hayvanat Bahçesinde bir kızılderili kabilesi olan Siyular sergilendi.1931 yılında Paris'te, Eiffel Kulesi'nin altında açılan insan hayvanat bahçesi'ni 6 ay içerisinde yaklaşık olarak 34 milyon kişi gezmişti.Afrika yerlileri,kızılderililer,Eskimolar,Aborjinler,Hintliler gibi farklıgörünüme sahip olan insanlar canlı ara-geçiş formu olarak sergilendiler.Etrafı dikenli teller ile çevrili olan bu insan hayvanat bahçesinin tanıtımında Fransa'nın medeniyet misyonunu gerçekleştirirken neler ile meşgul olduğunu keşfedin şeklinde bir yazı yeralmaktaydı.Fuarın dışında bulunan levhada Lütfen yiyecek vermeyin,önceden beslendiler diye yazı yeralıyordu.Çoğunun üzerinde olan giysiler çıkarılıyordu,göğüsleri açıktaydı.Aynı dönem içerisinde bulunan bazı bilim insanlarının düşünceleri de aktarılıyordu:Bu bilimsel olarak iddia etmiş oldukları bu görüşler; Haftalardır bununla ilgili çalışmalar yaptıklarını,bu sergilenmekte olan insanların zekalarının yüksek seviyede geri olduğu,saldırgan oldukları ve herhangi bir hislerinin mevcut olmadığı,insana en yakın vahşi bir örnek vb. şeklindeydi.Bu insan hayvanat bahçelerinde sergilenmekte olan insanların geneli,Avrupa'da bulunan virüslere direnemediler ve çeşitli hastalıklar nedeni ile hayatlarını kaybettiler.Tanımlayamadıkları bu virüslerin neden olduğu hastalıklara direnemeyen bu insanların bazıları,yakalandıkları verem,veba,su çiçeği,kızamık ve zatüre vb. gibi hastalıklardan,bazıları da aşırı soğuk ve yeterli beslenememesi nedeni ile kısa zaman içerisinde hayatlarını kaybettiler.Bu insanlık dışı olan bu faaliyet bir adım ileri götürüldü ve Ota Benga ismindeki bir pigme,1904 senesinde ABD'li misyoner olan Samuel Phillips Verner tarafından Belçika kongosunda yakalanması ile, New York'ta bulunan Bronx hayvanat bahçesinde yeralan birkaç şempanze,bir goril ve bir orangutan ile beraber insanın eski ataları isminde sergilenmeye başladı.Onur ve gurur kırıcı yönleri olan bu faaliyetler sayısı artmaya başlayınca tepkiler üzerine insanat bahçeleri tek tek kapatılmaya başladı.Ota Benga'yı medenileştirme adı altında İngilizce dili öğretildi ve çeşitli uygulamalara uğradı.Ardından fabrikada işçi olarak çalışmaya başladı. Ancak yaşamış olduğu bu insanlık dışı faatliyelerin etkisinden çıkamadı ve 20 Mart 1916 tarihinde çalmış olduğu bir tabanca ile kalbine ateş etmesiyle intihar etti.En son 1958 senesinde Brüsel'de düzenlenen dünya fuarında sergilenen bu ırkçı ve onur kırıcı faaliyetler tartışmalara neden olunca insan hayvanat bahçeleri kapatılmaya, köleler bırakılmaya başlandı.Sömürgeci olan Avrupa'nın kendisinden daha farklı olanları layık gördüğü,bu insanlık tarihinin üzücü faaliyeti ise böylece sona erdi.Bundan nedenden dolayı yavaş yavaş yok olmaya başlayan İnsan Hayvanat Bahçelerinin sonuncusu, 1958 senesinde Belçika’da kapanmıştır.Tarihte, İnsan Hayvanat Bahçelerini yasaklayan ilk kişi Alman Führeri olan Adolf Hitler olmuştur.

---KAYNAKÇA---

Wikipedia

Webtekno

İndyturk

Evrim Ağacı

Mehmet Alkış 

Gaiga Dergi